segunda-feira, 2 de novembro de 2015

Ukun na'in balu iha Funar

Hau ba Funar hau konfirma lista liurai sira iha Funar nebe iha Amu Dom Carlos nia livru Os Antigos Reinos de Timor-Leste no naran sira iha lista ne’e loos hotu katak sira hotu ukun reinu Funar.  Hau nia bisavô Dato Hahik Wain (ho naran sarani Jeremias Hahik Wain) moos ukun reinu Funar bainhira ninia tiun (nia mãe nia alin maka D. João da Cruz) D. João da Cruz hetan kastigu ba Atauro mas rota Liurai nian D. João da Cruz entrega ba Dato Hahik Wain nia maun Nicolau tanba D. João da Cruz la iha oan no D. João da Cruz nia fen husi Vemasse. Kuandu D. João da Cruz kastigu iha Atauro ninia subrinho nain tolu Lo’ok Metan, Dato Jeremias Hahik Wain, Nicolau sira nian tolu ba to’o iha tasi Manatuto lori halo ritual bolu mate bian D. João da Cruz lori ba hakoi iha Funar. Iha ritual bolu mate ne’e tuir lisan rai Funar nian bainhira animal ruma hanesan nehek ou lalar kuandu tur iha mama ou osan mutin nebe se ba matebian entaun ne sinal katak matebian mai ona no bele lori ona ba hakoi iha Funar.

Enkuantu Dato Jeremias ukun la iha legitimidade husi Governador Português karik tanba sei haree nudar sobrinho husi D. João da Cruz. Dato Jeremias nia fen primeiru husi uma lisan Liurai Manelima naran Nae Nahak (sarani bainhira mate ho naran Filomena. Tio Jeca Estevao nia mae maka husu ba mãe nia mãe lori sai madrinha). Dato Jeremias ho Nae Nahak oan lubuk ida. Oan Mane-Boot maka hau nia abo-pai naran Antonio Koli-Leki Ferreira. Koli Leki hanaran tuir ba Nae Nahak nia abo no D. Dinis Malietar nia pai. Tio Jeca Estevao nia abo maka D. Dinis Malietar).

So D. José do Espírito Santo maka hetan legitimidade husi Governador Português bainhira Governador Português bolu nia ba Palácio Governador iha Lahane lori foti nia nudar Liurai ukun reinu Funar. Liurai D. Jose do Espírito Santo iha fen lima (se hau la sala).  Fen nain tolu, ida Dato Jerimias nia prima no rua seluk Dato Jerimias nia subrinha. Subrinha ida naran Bui Wain. Husi Bui Wain iha oan mane ida mate tiha no oan feto rua ida maka mãe nia mãe Felismina dos Reis ho abo desa feto Ilda do Espírito Santo.

Felismina dos Reis kaben fali ho Manuel Boavida (hau nia mãe nia pai) husi uma lisan Liurai Manehi’ak. Ilda do Espírito Santo kaben ho Francisco da Silva husi uma lisan principal ida (uma ne ninia jerasaun lubuk ida iha Laklubar inklui abo Hilário da Silva, Tio Alex ho Ama Li sira nia pai. Uma ne ninia jerasaun ba to moos iha Viqueque hanesan tio Jeca Estêvãe nia fen) hotu iha Funar. Kuandu D. Jose do Espirito Santo mate entrega ukun ba Liurai Anibal do Espirito Santo ho nia ajudante maka Francisco da Silva. Abo Francisco da Silva nia padrinho maka Liurai Antonio Moniz da Silvanudar Liurai Laklubar. Bainhira abo Liurai Anibal do Espírito Santo ba tur iha DPR – Manatuto ukun Funar entrega ba abo Francisco da Silva. Husi abo Francisco depois ba fali tio Lito (mãe nia alin husi uma lisan Liurai Manehi’ak) maka ukun fali Funar husi 1994 to’o Timor ukun an. Depois tio Lito, maun João da Cruz (mãe nia Maun-Boot nia oan Mane-Boot) maka ukun fali Funar. 

Agora ho demokrasia nebe maka makas tebes ona populasaun sira la haree ona ran liurai maka ukun. Agora haree liu ba partido. Partido nebe maka iha influensia populasaun makas maka hetan votos barak maka ukun. Iha parte seluk liurai oan sira moos baruk ukun suku tanba osan la iha. La manan osan. Dato Jerimias nia subrinha ida seluk naran Maria no iha oan lubuk ida. Hau temi deit ona mane ida ho oan feto ida. Oan mane ida naran abo Luis do Espirito Santo hola abo Bernadete Mesquita ran Liurai  (família Mesquita) husi Remexio. Oan feto ida naran Julia Espírito Santo hola Hilário da Silva, D. Geraldo Soares, Liurai Laklubar nia beiaoan ne’ebé maka hein uma lisan D. Geraldo nian. Agora ne abo Julia maka hein tanba abo mane Hilario mate tiha ona. Hola malu entre família sira barak tebes. Hau koalia badak-badak deit. ruma maka iha interesse halo peskiza ne diak liutan tanba Istoria tempu uluk nian komplikadu loos.

Sem comentários:

Enviar um comentário